شرح وظایف مسئول فنی مراکز درمانی و بهداشتی

**از سری پیام های آموزشی معاونت آموزش و پژوهش نظام پزشکی اصفهان

هر مرکز درمانی یک یا چند نفر را به عنوان مسئول یا مسئولین فنی انتخاب و به مراجع ذیربط معرفی می نماید، چنین افرادی، علاوه بر اینکه مسئولیت امور فنی مرکز درمانی را بر عهده دارند، مسئولیت پاسخگویی به شکایات مطروح بر علیه شخصیت حقوقی مراکز درمانی را نیز بر عهده خواهند داشت. بنابراین مسئول فنی علاوه بر وظیفه نظارت بر امور فنی مراکز درمانی و تأمین ضروریات لازم انسانی و تجهیزاتی این مراکز، علاوه بر مسائل حقوقی، باید پاسخگوی شکایات قضایی و انتظامی مطرح شده بر علیه شخصیت حقیقی نیز باشد. لازم به ذکر است که مسئولیتِ مسئول فنی تنها مسئولیت مدنی نیست که با پرداخت خسارت یا غرامت حل و فصل شود، بلکه در شرایط کنونی ممکن است برای مسئول فنی محکومیت کیفری نیز در نظر گرفته شود.
رعایت کامل شرح وظایف، اطلاع کامل و به روز بودن اطلاعات در خصوص آخرین قوانین، آئین نامه ها، بخشنامه ها و
دستور العمل های ابلاغ شده از طرف وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی و ارتباط کامل با معاونت درمان دانشگاه و یا بر حسب مورد وزارت بهداشت، انعکاس مشکلات به مؤسس و برنامه ریزی جهت مرتفع ساختن آنها، انعکاس تخلفات به معاونت درمان دانشگاه و بر حسب مورد وزارت. این گروه بدلیل داشتن تماس با تمام کادر درمانی از بالاترین ریسک شکایات و محکومیت ها برخوردار هستند، زیرا علاوه بر آنکه باید پاسخگوی مسئولیت و مشکلات کاری خود باشند، می بایست در این رابطه نسبت به خطای سایر کادر درمانی نیز جوابگو باشند.

شرح وظایف مسئول فنی:

• حضور مستمر و فعال در مرکز در ساعت ها و نوبت های کاری درج شده در پروانه مسئول فنی و قبول مسئولیت های مربوطه
  ( با توجه به ضرورت حضور و کنترل و نظارت مستمر مسئول فنی در نوبت کاری مربوطه، مسئولان فنی در زمان قبول مسئولیت فنی نباید در محل دیگری اشتغال داشته باشند و پروانه مسئولیت فنی همزمان نیز صادر نمی گردد.)
  ـ نظارت بر کلیه امور فنی خدمات انجام شده در مرکز و پاسخگویی در ارتباط با اقدامات انجام شده مبتنی بر قوانین، مقررات و دستورالعمل های وزارت بهداشت
  ـ سرپرستی کلیه بخش ها/قسمت های مرکز
  ـ نظارت بر انتخاب، بکار گیری و فعالیت نیروهای انسانی واجد شرایط و صلاحیت بر اساس مواد این آئین نامه و ضوابط مورد قبول وزارت برای قسمت های مختلف مرکز و نظارت بر فعالیت های آنان بر اساس مقررات موجود
  ـ نظارت بر نحوه پذیرش و ارائه خدمات توسط کلیه کارکنان مرکز و ابلاغ تذکرات لازم به آنان در جهت اجرای وظایف مربوطه و ارتقای سطح کیفی خدمات مرکز
  ـ نظارت بر رعایت تعرفه های مصوب
  ـ تهیه و تنظیم برنامه کاری قسمت های مختلف مرکز و نظارت بر حسن انجام خدمات درمانی در ساعت های تعیین شده
  ـ ایجاد هماهنگی لازم بین واحدها و بخش های مختلف مرکز و تشکیل جلسات مربوطه بر اساس دستورالعمل های وزارت
  ـ جلوگیری از اعمال پزشکی غیر مجاز یا بدون اندیکاسیون های علمی
  ـ رسیدگی به شکایات بیماران/مراجعه کنندگان در امور فنی و پاسخگویی به آنان و سایر مراجع ذیربط
  ـ نظارت بر کیفیت و قابل استفاده بودن تجهیزات و ملزومات پزشکی در مرکز
  ـ کنترل و مراقبت وضعیت بهداشتی، درمانی، تجهیزات پزشکی و دارویی مرکز
  ـ ارتقای سطح کیفی خدمات درمانی مرکز، نظارت بر جمع آوری اطلاعات و آمار مربوط به ارائه خدمات، نحوه فعالیت مرکز و تهیه گزارش در صورت درخواست مراجع ذیربط بر اساس قوانین، مقررات و دستورالعمل ها
  ـ ابلاغ تذکرات فنی لازم به مؤسس و کارکنان مرکز و پیگیری اقدامات اجرایی و در صورت تخطی مؤسس، اعلام مراتب به معاونت درمان دانشگاه و درصورت لزوم وزارت
  ـ رعایت و اِعمال کلیه قوانین، مقررات، دستورالعمل های وزارت و موازین علمی، فنی، اسلامی و اخلاقی در مرکز
  ـ نظارت بر حفظ شئون پزشکی و اجرای ضوابط انطباق امور پزشکی با موازین شرع مقدس و دستورالعمل های مربوطه
  ـ نظارت بر حسن اجرای بخشنامه ها و دستورالعمل های مصوب و مرتبط وزارت
  ـ نظارت بر گزارش دهی صحیح و به موقعِ مشخصات بیماران مبتلا به بیماری های واگیر قابل گزارش، به معاونت بهداشت/مرکز بهداشت شهرستان مربوطه
• پاره ای از دلایل شکایت و محکومیت مسئولین:
  １. عدم رسیدگی و نظارت صحیح بر عملکرد پرسنل: به نظر می رسد مهمترین دلیل شکایت و محکومیت مسئولین فنی آن است که ایشان از میزان مسئولیت و گستردگی وظایف خود اطلاع کافی ندارند. یک مسئول فنی عملاً نماینده تام الاختیار وزارت بهداشت در مرکز مربوطه است و در واقع رئیس و قدرت اصلی است. شاید ذکر این موضوع لازم باشد که چنانچه در بررسی به عمل آمده یک مسئول فنی به این نتیجه رسید که یک قسمت و یا چند قسمت از قسمت های مرکز، فاقد استانداردهای لازم جهت ارائه خدمات است، لازم است که قاطعانه به این موضوع رسیدگی کرده و اگر موضوع اصلاح نشد، حتی با گزارش دادن موضوع به مسئولین وزارتخانه و یا سایر نهادهای ذیربط، نقش جلوگیری کننده در بروز حوادث و خطرات را برای بیماران، همراهان و حتی پرسنل و کادر درمانی و … را بر عهده گیرد. در شرح وظایف مسئولین فنی به صراحت اعلام شده که یکی از این وظایف، نظارت و کنترل دائم و شبانه روزی بر ارائه خدمات به بیماران است. از این رو لازم است تا مسئول فنی با توجه به سایر وظایف مصوب بر عملکرد پرسنل و حتی پزشکان، کنترل دقیق بر کلیه امور داشته تا به این وسیله بتوان از بروز خطاهای احتمالی پیشگیری نمود. یکی از وظایف مسئولین فنی جلوگیری از اعمال پزشکی غیر مجاز و یا بدون اندیکاسیون پزشکی است و این مسئله نیاز دارد تا مسئولین فنی به صورت مرتب بر بخش ها نظارت داشته و تمام پرونده ها را در شیفت خود مورد بررسی قرار دهند و چنانچه به نوع خدمات یک پزشک مشکوک شدند، بلافاصله پرونده را یا خود بررسی کرده و یا آنکه از متخصصین این رشته کمک بگیرند.
  ۲. ناکافی بودن تعداد پرسنل بخصوص بخش اورژانس: یکی دیگر از دلایل شکایت و محکومیت مسئولین فنی، نبود پرسنل کافی است که زمینه ساز بروز شکایت و آسیب به بیماران می شود. در تمام مراکز درمانی کمبود پرسنل وجود دارد و کمتر مرکزی را میتوان یافت که تعداد پرسنل (پزشکان و پرستاران و…) به حد استاندارد باشد، بنابراین یک خطر بالقوه تمام مسئولین فنی را تهدید می کند که لازم است تا حد امکان در این زمینه تلاش نمایند. به دلیل اینکه سرپرستی تمامی بخش ها بر عهده مسئولین فنی است، کنترل سطح کمی و کیفی خدمات الزام آور بوده و در صورت عدم کفایت تعداد پرسنل و یا کمبود تخصص های لازم، در این زمینه مکاتبات و تلاش های رسمی و کتبی با مسئولین بیمارستان ها انجام پذیرد. شاید ذکر این نکته لازم باشد که متأسفانه در بعضی از مراکز از حضور مسئولین فنی به عنوان یک سپر در جهت رد مسئولیت از سمت مؤسسان و ریاست بیمارستان ها استفاده می شود که در این زمینه چنانچه مکاتبات لازم و مکرر در مورد کمبود پرسنل وجود داشته باشد، مسئولیت نامبردگان تقریبا مرتفع می شود.
  ۳. اشکالات فنی دستگاه ها در بخش های مختلف: در این باره میتوان به موارد زیادی اشاره کرد. در موارد متعددی از شکایات بیماران و در طی بررسی پرونده مشخص شده که در هنگام رسیدگی به بیماران بخصوص بیماران بد حال و در شرایط اورژانسی یک یا چند عدد از دستگاه های مختلف در هنگام استفاده خراب بوده و این سبب تأخیر درمان و تشدید مشکلات می شود. البته خرابی دستگاه ها ممکن است در هر لحظه ای رخ دهد، لیکن در موارد اورژانس این امکان وجود ندارد که از بخش مجاور کپسول اکسیژن و یا دستگاه شوک آورده شود. در این رابطه لازم است تا مسئولین فنی ضمن انجام معاینات دوره ای صحیح توسط افراد با صلاحیت علمی و عملی کامل، برنامه ای نیز تدوین کنند تا پرسنل در هنگام تحویل شیفت ها از صحت و سلامت وسایل و تجهیزات اطمینان حاصل نمایند.
  ۴. کمبود دارو و تجهیزات مورد نظر: در موارد شکایات پزشکان و سایر کادر درمانی مورد اتهام، ممکن است سعی در رفع مسئولیت از خود نمایند و با بیان آنکه یک وسیله و یا داروی خاص مورد نیاز بوده و به علت عدم وجود آن دارو یا وسیله، این اشکال رخ داده و در نتیجه بیمار دچار عارضه شده است. در این زمینه باید مسئولین فنی به طور کتبی به کلیه همکاران اعلام کنند قبل از اقدام به درمان چنانچه به هر وسیله، دارو و یا امکان خاصی نیاز دارند، مراتب را به طور کتبی اعلام کنند.
  ۵. عدم حضور پرسنل و پزشکان در محل کار خود: قسمت دیگری از وظایف مسئولین، نظارت بر حضور دائم افراد در محل کار خود است و این موضوع به خصوص در مورد پزشکان آنکال و یا مقیم اهمیت بیشتری دارد. گاهی اوقات پزشکان و پرسنل با بیان اینکه از کشیک خود مطلع نبوده اند، سعی در رفع اتهام از خود دارند. پس باید سعی کرد تا برنامه کاری افراد هرماه به طور منظم و دقیق به آنان اطلاع داده شود.
  ۶. انجام اقدامات غیر علمی و بعضاً غیر قانونی در بخش ها: اگرچه در بالا هم ذکری از این موضوع به میان آمد، ولی به دلیل حساسیت و اهمیت آن باید مجدداً خاطر نشان کرد که کنترل دقیق و منظم تمام اعمال و اقدامات درمانی از وظایف اصلی مسئولین فنی بوده و در این زمینه باید حتی به اندیکاسیون های پزشکی دقت نمود. متأسفانه در پاره ای از بخش ها یکسری از گایدلاین های بدون پایه علمی تهیه شده که به عنوان روتین استفاده شده و این مسئله زمینه ساز مشکلات حقوقی است. لازم است به کلیه همکاران به طور کتبی اعلام گردد که گایدلاین هایی که بدون پایه علمی تهیه شده باشد و به صورت روتین استفاده شود، می تواند زمینه ساز شکایات و بروز مشکلات حقوقی گردد. لازم است به کلیه همکاران به طور کتبی اعلام شود که گایدلاین تهیه شده باید قبل از اجرا به کمیته ای ارائه شود که در آن کمیته ارزش علمی آن گاید لاین بررسی گردیده و چنانچه مورد تأیید علمی نبود، حتما از اجرای آن جلوگیری شود. در این زمینه به در اختیار بودن مهر پزشکان نیز اشاره می شود که متأسفانه در برخی مراکز درمانی، مهر پزشکان در اختیار افراد غیر پزشک می باشد که این موضوع یک تخلف بارز بوده و باید از انجام این کار جلوگیری شود. متأسفانه باید یاد آوری کرد که در برخی از بخش های دانشگاهی، مهر اساتید و دستیاران سال بالاتر در اختیار سایر افراد قرار گرفته که باید مسئولین فنی به شدت با این موضوع که زمینه ساز مسائل و مشکلات زیادی خواهد بود، برخورد جدی نمایند.
  ۷. بد رفتاری پرسنل با بیماران و همراهان: لازم است که به صورت مداوم به کادر درمان، رفتار انسانی آمیخته با اصول اخلاقی را تذکر داد.
  ۸. پیشگیری از تکرار وقایع مربوطه: شاید جالب باشد که بدانیم تقریبا کمتر بیمارستانی است که از بروز خطاهای رخ داده در آن مرکز و یا سایر مراکز درس گرفته باشد و بعد از بروز هر گونه خطایی با تشکیل کمیته های لازم سعی در جلوگیری از تکرار آن خطا داشته باشد، البته در این زمینه شاهد حرکات جالب و مفیدی در بعضی از مراکز بوده ایم ولی این اعمال نباید محدود به تشکیل کمیته مورتالیتی (آن هم به صورت نمادین) گردد.
  ۹. عدم آگاهی پرسنل از وظایف خود: گاهی اوقات از پرسنل یک بخش در بخش دیگر استفاده می شود، مثلاً از پرستار بخش داخلی در بخش ICU استفاده می شود و به دلیل عدم آگاهی و اشراف کامل به مسائل تخصصی، بیماران دچار عارضه می شوند. لازم است قبل از اینکه پرسنلی در مکانی به کار گمارده شود از میزان توانمندی ها و مهارت های عملی و علمی ایشان اطلاع حاصل نمود.

دکترعلیرضا مقتدری
قائم مقام معاونت آموزش و پژوهش نظام پزشکی اصفهان